Sự phát triển của trí tuệ nhân tạo là điều khó tránh khỏi nhưng mối quan hệ của chúng với con người như thế nào luôn là câu hỏi được đặt ra và hiện chưa thể trả lời.

Tương lai dành một chỗ cho trí tuệ nhân tạo

Sự bùng nổ của trí tuệ nhân tạo – AI hiện nay gây ra nhiều mối lo ngại, điều này không có gì mới mẻ. Những câu chuyện viễn tưởng đã viết lên thảm họa người máy với trí tuệ của con người trong suốt vài chục năm qua. Các nhà khoa học cũng vẽ ra những định luật để ngăn ngừa sự phản bội của người máy với con người trước khi cả trí tuệ nhân tạo xuất hiện. Nhưng trên thực tế, trí tuệ nhân tạo trong tương lai có phải là mối đe dọa hay không thì chưa ai có thể khẳng định. Câu chuyện về hiện đại hóa đã có tiền lệ trước đây.

Cuộc cách mạng ngành dệt tại Anh hồi năm 1800 đã tạo nên sự khủng hoảng đối với rất nhiều công nhân nhưng thật khác với những gì họ sợ hãi. Sự phát triển của máy móc đã tạo ra hàng loạt ngành công nghiệp mới và đưa thế giới vào sự phát triển vượt bậc. Nên, việc trí tuệ nhân tạo phát triển cũng tạo ra nhiều cơ hội mới cho chúng ta.

Nhưng đó cũng chỉ là dự đoán, bởi ngay bản thân con người hiện nay cũng không thể hình dung được sự phát triển của công nghệ trong tương lai gần.

Năm 1903 đánh dấu cho lịch sử Hàng không bằng chuyến bay của anh em nhà Wright người Mỹ, máy bay của họ có động cơ khả dĩ duy trì bay trong một khoảng cách vài trăm mét. Nhưng chỉ 50 năm sau, chúng ta đã chứng kiến chiếc Boing 707 đầu tiên cất cánh. Boeing 707 là niềm tự hào của người Mỹ khi sức chứa của nó gấp 5 lần so với những chiếc máy bay thời điểm đó.

Sự rút ngắn về thời gian thay đổi công nghệ càng ngày càng ngắn lại, smartphone đã thay đổi thế giới trong suốt 10 năm qua. Và hiện nay, dường như rất nhiều người trong chúng ta không thể thiếu được chiếc điện thoại thông minh.

Trong thực tế, smartphone có thể xem như một trí tuệ nhân tạo thô sơ bởi vì nó chưa đạt được tới khả năng tương tác hoàn mỹ với con người. Nhưng chúng ta đã sống không thể thiếu nó, vậy thì viễn cảnh tương lai con người phụ thuộc vào trí tuệ nhân tạo là điều dễ hiểu.

Trí tuệ nhân tạo bắt đầu từ nhu cầu tự động hóa của con người. Một trang trại ở Mỹ hiện nay có thể gieo trồng, chăm sóc và thu hoạch mùa vụ bằng những thiết bị tự động và được quản lý bằng ứng dụng. Sự chính xác hoàn mỹ cộng với khả năng làm việc tận tụy không mệt mỏi, không đình công, không đòi tăng lương của các cỗ máy đã lấy đi công việc của con người. Giống như cuộc cách mạng công nghiệp hồi năm 1800 nhưng sự khác biệt ở đây là tốc độ và khả năng thay thế của nó quá lớn. Lớn đến nổi chúng ta chưa kịp chuẩn bị những công việc mới, những ngành nghề mới cho thế hệ sau. Từ những nghề cơ bản cho đến phức tạp như phẫu thuật, máy móc đã có khả năng thay thế con người.

Ngay cả những trò chơi, máy móc đã chiến thắng chúng ta. Ngày 11/5/1997, siêu máy tính Deep Blue của IBM đã đánh bái đại kiện tướng cờ vua người Nga - Garry Kimovich Kasparov, đánh dấu cột mốc của việc thành lũy bất khả xâm phạm của con người là trí tuệ bị sụp đổ. Gần đây nhất AlphaGo đã đánh bại con người trong trò chơi phức tạp nhất thế giới – cờ vây. Chúng ta còn gì tự hào để coi máy tính không bằng con người? Phóng viên từng đoạt giải Pulitzer - Nicholas Carr và nhà khoa học trường Stanford - Edward Geist cho rằng sự sáng tạo và trực giác của con người khi đối mặt với những vấn đề phức tạp là không thể thay thế, và đó là lợi thế so với sự chính xác của máy tính.

Nhưng điều này cũng không còn tồn tại khi hàng loạt tác phẩm hội họa đã được tạo ra bằng các cỗ máy trí tuệ nhân tạo đơn giản. Cuối tháng 7/2017 vừa qua, AI của Facebook vốn được dạy dỗ bằng tiếng Anh, nhưng dường như nó đã chán ngán với những sắc thái và sự không nhất quán của thứ ngôn ngữ này. Thay vì tiếp tục sử dụng tiếng Anh, chúng đã tự mình phát triển một hệ thống các mã mới để giao tiếp hiệu quả hơn – một ngôn ngữ mới hình thành.

Những điều này khiến những câu chuyện viễn tưởng về người máy thay thế con người càng được khẳng định và sự lo lắng là điều có thể hiểu được. Ngay từ thủa trí tuệ nhân tạo còn sơ khai, con người đã được bao quanh những câu chuyện viễn tưởng mà nơi đó robot thống trị và loại người diệt vong. Những câu chuyện đó dù không có thực nhưng đã khiến chúng ta mặc định sẵn những thành kiến về trí tuệ nhân tạo.

Thay thế con người

Sự bùng nổ gần đây của AI xuất phát từ các công ty công nghệ lớn của Mỹ như Google, Facebook, Amazon, Microsoft và Apple. Mối quan ngại ngày càng gia tăng khi các công ty này quá lớn và kiểm soát quá nhiều dữ liệu, trong đó có thuật toán đào tạo AI.

Trung Quốc cũng đã tham gia cuộc đua với kế hoạch thống trị thế giới về phát triển trí tuệ nhân tạo vào năm 2030.

Hiện có rất ít quy định cách thức phát triển của AI. Các công ty công nghệ lớn đã bắt đầu thảo luận về nhu cầu hướng dẫn nguyên tắc để đảm bảo AI chỉ được sử dụng cho lợi ích công cộng.

Hồi đầu năm 2017, Erica - một robot xinh đẹp và giống người nhất trên thế giới xuất hiện với nhiều khả năng thú vị.  Ngoài việc trả lời câu hỏi một cách tự nhiên nhất, Erica còn được lập trình để có thể giao tiếp đồng thời với ngôn ngữ cơ thể và cho người nghe một cảm giác thoải mái như đang tiếp chuyện với người thật. Erica còn có thể sử dụng điệu bộ cử chỉ kết hợp trong quá trình trò chuỵện như nháy mắt, nghiêng đầu, liếc mắt…Tất cả các động tác kết hợp nhịp nhàng và mềm mại. Lúc này, robot đã gần giống con người hơn một chút xíu. Điều này đồng nghĩa với những phiên bản tiếp theo, Erica sẽ giống với con người nhiều hơn và xa hơn nữa chúng ta sẽ khó phân biệt đâu là người và đâu là những cỗ máy.

Bỏ qua mặt sinh học thì bộ não chúng ta giống như một bảng mạch và trung tâm dữ liệu. Tương lai, với các thuật toán và sức mạnh tính toán thì viễn cảnh máy móc có thể sao chép bộ não của con người là có thể hay nói cách khác, con người có thể sao lưu và tạo ra một phiên bản mới của bộ não.

Bộ phim về người máy Chappie cũng là một viễn cảnh, kĩ sư trẻ Deon Wilson – nhân vật trong phim tự sao lưu bộ não của mình vào robot, một viễn cảnh không quá mới nhưng mở ra khá nhiều ý niệm. Việc đưa bộ não của mình mang vào robot mang đến điều gì? Sự bất tử.

Trong thực tế, điều này đã và đang diễn ra. Elon Musk đã giới thiệu Neuralink, một công nghệ giúp upload não người lên Internet giống như trong bộ phim viễn tưởng. Neuralink đang theo đuổi công nghệ có tên là "Neural Lace" giúp cấy điện cực nhỏ vào não người để kết nối với máy tính. Như vậy chúng ta có thể upload hay thậm chí download thông tin từ Internet.

Geoffrey Hinton – một trong những chuyên gia hàng đầu về trí tuệ nhân tạo, người đã dẫn đường cho những cỗ máy bằng Machine learing và phát minh ra một tập hợp các bài học máy học được gọi là “Deep learing” nhờ đó các mạng thần kinh được mô hình hoá trên các hình thức tạo ra bộ não con người, cho phép các máy móc học theo cách tương tự như một đứa trẻ mới biết đi.

Điều này có nghĩa là máy tính có thể tự xây dựng các lớp trí tuệ. Các hệ thống này đã được tăng tốc trong những năm gần đây nhờ công nghệ chế tạo mạnh mẽ và đang trở thành xu hướng chủ đạo. Chúng xuất hiện khắp nơi từ các mẫu nhận dạng giọng nói trong điện thoại thông minh của chúng ta cho đến phần mềm phát hiện hình ảnh và trợ lý Amazon nhằm giúp người dùng biết cuốn sách nào cần mua tiếp.

Trí tuệ nhân tạo đồng hành cùng con người

Những người chủ trang trại ở Mỹ được nhắc đến ở phần trên thực sự hài lòng với những cỗ máy tự động của mình. Chúng mang đến nhiều giá trị cũng như giải phóng cho khỏi nhiều công việc nặng nhọc. Có thể sự phụ thuộc máy móc xuất hiện nhưng những người nông dân ở đây hài lòng vì đã sở hữu những cỗ máy đó.

Đúng vậy, sự sở hữu có thể xóa đi đám mây ảm đạm về nhận định tương lai của những cỗ máy. Con người, máy móc, trí tuệ nhân tạo có thể cùng đồng hành với nhau để cùng khám phá những điều mới mẻ như thiên hà, vũ trụ để cùng thay đổi.

Câu chuyện còn quá xa, nhưng trong thực tế gần đây việc AI đồng hành với con người mang đến nhiều lợi ích, ví dụ các phần mềm về luật như Ailira khi được thử nghiệm, có thể giúp một người không có căn bản gì về luật, vượt qua kỳ thi về luật thuế của trường Đại học Adelaide (Úc). Với sự trợ giúp của AI, người dân trong tương lai có thể tự mình giải đáp và xử lý các rắc rối về pháp lý, khi mọi điều luật liên quan và giải pháp đã được máy tính nghiên cứu và đưa ra hướng xử lý tối ưu.

Mặc dù có những lo ngại về việc quân sự hóa AI, nhưng Geoffrey Hinton vẫn đề cao tầm quan trọng của ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong giáo dục và y tế. Tập đoàn Cisco ước tính tốc độ tăng trưởng kép hàng năm từ năm 2015 - 2020 đối với sự kết nối giữa các máy móc (M2M) trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe là 30%, nhiều hơn tốc độ tăng trưởng 29% đối với xe kết nối công nghệ. Trong số 218 công ty khởi nghiệp trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe bằng AI được thống kê gần đây  thì trong đó có 21 công ty phát triển các ứng dụng chăm sóc sức khỏe và có 54 công ty tham gia vào lĩnh vực thuốc dự phòng, trong đó có 44 công ty được thành lập bắt đầu từ năm 2010.

Trí tuệ nhân tạo trong lĩnh vực y tế không phải là sự thay thế mà đó là sự nâng cấp và tăng cường năng lực. Ví dụ như phương pháp X quang truyền thống sẽ thay đổi, máy móc có những ưu thế hơn đồng nghĩa với việc những con người có chuyên môn lĩnh vực này sẽ bị đào thải. Đó là điều đáng buồn nhưng việc những cỗ máy X quang sở hữu trí tuệ nhân tạo hiệu quả hơn rất nhiều. Nó cũng vẽ ra viễn cảnh một ngày nào đó người bệnh chỉ định người máy chữa bệnh chứ không phải là các bác sỹ con người. Điều đó cũng có thể thay đổi bởi ngay chính bản thân con người, khi chúng ta không tạo những chương trình tự động mà có quyền tự quyết định phẫu thuật mà không cần đến y tá, kỹ thuật viên hay nhân viên khác. Thay vào đó là tinh giản những thứ mà con người  không thể làm, như xử lý hàng triệu dữ liệu một lần. Bác sĩ X quang của tương lai không phải là người đọc bản phim đơn thuần mà họ chính là  nhà khoa học dữ liệu.

Sự đồng hành của Công nghệ và Y học là điều cần thiết. Nếu chúng ta tiếp tục tiến bộ trong y học thì luôn cần phải có tư duy hướng về phía trước mà không cần phải lo sợ về viễn tưởng AI.